بلاک چین چیست؟

• منتشر شده در 1403-11-21 | بروز رسانی در 1403-12-23
•  اخبار
• (9 بازدید)

. بلاکچین چیست؟

بلاکچین Blockchain نوعی پایگاه داده یا دفترکل Ledger توزیع‌شده است که بین نودهای (گره‌های) یک شبکه رایانه‌ای به‌اشتراک گذاشته می‌شود. ویژگی‌های اصلی بلاکچین Blockchain عبارتند از:

• ذخیره‌سازی اطلاعات به‌صورت بلوکی: داده‌ها در قالب بلوک‌هایی ذخیره می‌شوند که به‌وسیله رمزنگاری Cryptography به‌هم پیوند خورده‌اند.
• غیرمتمرکز بودن: Decentralization هیچ نهاد یا شخص خاصی کنترل کل داده‌ها را ندارد؛ بلکه تمامی کاربران و نودها به‌صورت جمعی، کنترل را بر عهده دارند.
• تغییرناپذیری : immutable پس از ثبت داده در یک بلوک، امکان تغییر یا دستکاری آن وجود ندارد؛ تنها نقطه‌ای که نیاز به اعتماد وجود دارد، زمان ورود داده توسط کاربر یا برنامه است.

از زمان معرفی بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹، بلاکچین Blockchain در حوزه‌های مختلف از جمله رمز ارزها، برنامه‌های مالی غیرمتمرکز Decentralized finance (DeFi)، توکن‌های غیرمثلی non-fungible tokens (NFTs)و قراردادهای هوشمند  Smart Contractsکاربرد گسترده‌ای پیدا کرده است.

۲. نکات کلیدی بلاکچین Blockchain

1. پایگاه داده اشتراکی: در مقایسه با پایگاه‌های داده سنتی، داده‌ها در بلاکچین Blockchain  به‌صورت بلوکی ذخیره شده و از طریق رمزنگاری Cryptography به‌هم پیوند می‌خورند.
2. گستردگی اطلاعات: اگرچه رایج‌ترین کاربرد بلاکچین Blockchain ، ثبت تراکنش‌هاست، اما می‌توان انواع داده‌ها را روی آن ذخیره کرد.
3. غیرمتمرکز بودن: Decentralization به‌ویژه در بیت‌کوینBitcoin ، هیچ شخص یا گروهی کنترل کامل ندارد و همه کاربران به‌صورت جمعی در کنترل داده‌ها مشارکت دارند.
4. تغییرناپذیری: immutable داده‌ها پس از ثبت به‌صورت دایمی ذخیره می‌شوند؛ برای مثال، تراکنش‌های بیت‌کوین Bitcoin غیرقابل بازگشت و برای همگان قابل مشاهده‌اند.

 

۴. بلاکچین Blockchain  چگونه کار می‌کند؟

• ساختاردهی داده: بلاکچین Blockchain  از برنامه‌هایی به نام اسکریپت تشکیل شده است که وظایفی مانند وارد کردن، دسترسی و ذخیره‌سازی اطلاعات را انجام می‌دهند.
• توزیع نسخه‌ها: نسخه‌های متعددی از بلاکچین Blockchain روی رایانه‌های مختلف نگهداری می‌شود و همه آن‌ها باید با یکدیگر همخوانی داشته باشند تا داده معتبر تلقی شود.

مثال: بلاکچین بیت‌کوین Blockchain Bitcoin

• تراکنش‌ها در فایلی به حجم حدود ۴ مگابایت (بلوک) ذخیره می‌شوند.
• پس از پرشدن بلوک، داده‌ها از طریق تابع رمزنگاری Cryptography هش می‌شوند تا «هش هدر بلوک» تولید شود.
• هش به بلوک بعدی اضافه شده و به همین ترتیب، زنجیره‌ای از بلوک‌ها شکل می‌گیرد.

۵. فرایند تراکنش در بلاکچین Blockchain

1. آغاز تراکنش:
   • کاربر با استفاده از کیف پول رمزارزی، تراکنش را آغاز می‌کند.
2. ارسال به ممپول:
   • تراکنش به استخر حافظه (مَمپول)  memory pool ارسال شده و در صف قرار می‌گیرد تا ماینرها miner  آن را انتخاب کنند.
3. ایجاد بلوک و ماینینگ mining
   • پس از ورود تراکنش به بلوک و پر شدن آن، بلوک بسته شده و فرایند ماینینگ mining  آغاز می‌شود.
   • هر نود در شبکه، بلوک خود را پیشنهاد می‌دهد و ماینرها miners با تغییر فیلد نانس (Nonce) سعی می‌کنند هش معتبری بر اساس «هدف سختی»  difficulty target تولید کنند.
4. اثبات کار (Proof-of-Work):
   • این فرایند نیازمند محاسبات سنگین است و دلیل مصرف بالای انرژی در شبکه بیت‌کوینBitcoin  محسوب می‌شود.
5. تأیید نهایی:
   • پس از بسته شدن بلوک، تراکنش تکمیل می‌شود؛ اما برای اطمینان بیشتر، باید چند بلوک بعدی نیز تأیید شوند (حدود ۱ ساعت در بیت‌کوین).

توجه: در بلاکچین‌های دیگر مانند اتریوم Ethereum ، از مکانیزم‌های اجماع Consensus Mechanism متفاوتی مانند اثبات سهام (Proof-of-Stake) استفاده می‌شود که زمان و هزینه کمتری دارد.

۶. غیرمتمرکزسازی در بلاکچین  Blockchain Decentralization

 

• توزیع داده‌ها: اطلاعات بلاکچین  Blockchainدر میان چندین نود توزیع می‌شود؛ به این معنی که هر نود نسخه‌ای از کل دفترکل Ledger را دارد.
• افزونگی: Redundancy این توزیع موجب ایجاد افزونگی Redundancy می‌شود و تغییر در یک نود با مقایسه با دیگر نودها شناسایی و رد می‌شود.
• امنیت بالا: به دلیل توزیع و رمزنگاری Cryptography، دستکاری داده‌ها بسیار دشوار می‌شود.

۷. شفافیت در بلاکچین

• دسترسی عمومی: اکثر بلاکچین‌های  Ethereums عمومی به‌صورت متن‌باز هستند؛ هر کسی می‌تواند سوابق تراکنش‌ها را مشاهده کند.
• کاوشگرهای بلاکچین:Blockchain ابزارهایی مانند Blockchain Explorers امکان مشاهده زنده تراکنش‌ها را فراهم می‌کنند.
• رمزنگاری Cryptography داده‌ها: اگرچه سوابق عمومی هستند، اطلاعات هویتی کاربران محفوظ و رمزنگاری Cryptography شده است.

۸. آیا بلاکچینBlockchain  امن است؟

• ذخیره‌سازی خطی: بلوک‌های جدید به صورت خطی و با ترتیب زمانی به زنجیره افزوده می‌شوند.
• اثبات تغییرناپذیری : immutable  تغییر در داده یک بلوک، هش آن را تغییر می‌دهد و به تبع آن زنجیره بعدی نیز نامعتبر می‌شود.
• حملات ۵۱ درصد: در بلاکچین‌های Blockchains  بزرگ مانند بیت‌کوین Bitcoins، برای موفقیت حمله ۵۱ درصد نیاز به توان محاسباتی بسیار بالا است که تقریباً غیرممکن است.
• توجه: هیچ سیستم کاملاً ۱۰۰٪ نفوذناپذیر نیست؛ اما سطح امنیت بالا از طریق توزیع و رمزنگاری Cryptography به دست می‌آید.

۹. بیت‌کوین در برابر بلاکچین Blockchain

• تاریخچه:
  • ایده بلاکچین Blockchain  در سال ۱۹۹۱ توسط استوارت هابر و اسکات استورنتا مطرح شد.
  • بیت‌کوین Bitcoin، با معرفی ساتوشی ناکاموتو در سال ۲۰۰۹، اولین کاربرد عملی بلاکچین Blockchain  را ارائه داد.
• بیت‌کوین:
  • از بلاکچین Blockchain  به‌عنوان روشی برای ثبت شفاف تراکنش‌ها استفاده می‌کند.
  • در وایت‌پیپر بیت‌کوینBitcoin ، ساتوشی ناکاموتو آن را به‌عنوان یک سیستم پول الکترونیکی همتابه‌همتا معرفی کرد.
• کاربردهای دیگر:
  • بلاکچین  Blockchainمی‌تواند برای ثبت هر نوع داده‌ای مانند تراکنش‌ها، رأی‌گیری، اسناد مالکیت و ... به کار رود.

۱۰. بلاکچین Blockchain  چگونه استفاده می‌شود؟

۱۰.۱ کاربردهای عمومی

• رمزارزها:
  • بیت‌کوینBitcoin  و دیگر ارزهای دیجیتال از بلاکچین Blockchain  به عنوان زیرساخت استفاده می‌کنند.
• برندهای تجاری:
  • شرکت‌هایی مانند والمارت، فایزر، AIG، زیمنس و یونیلیور از بلاکچین Blockchain برای پیاده‌سازی آزمایشی بهره می‌برند.
  • مثال: پروژه IBM Food Trust برای ردیابی مسیر محصولات غذایی از مبدا تا مقصد.

۱۰.۲ کاربرد در صنایع

• بانکداری و امور مالی:
  • با توجه به اینکه بانک‌ها محدود به ساعات اداری هستند، بلاکچین Blockchain  می‌تواند تراکنش‌ها را در چند دقیقه یا ثانیه انجام دهد.
  • تسویه سریع معاملات سهامی نیز امکان‌پذیر است.
• ارز:
  • بلاکچین  Blockchain زیرساخت رمزارزهایی مانند بیت‌کوینBitcoin  است و تراکنش‌های فرامرزی را تسهیل می‌کند.
• مراقبت‌های بهداشتی:
  • ارائه‌دهندگان خدمات درمانی می‌توانند سوابق پزشکی را به‌صورت ایمن و رمزنگاری Cryptography‌شده در بلاکچین Blockchain  ذخیره کنند.
• اسناد مالکیت:
  • ثبت مالکیت از طریق بلاکچین Blockchain  می‌تواند روند زمان‌بر و ناکارآمد ادارات ثبت اسناد را تسریع کند.
• قراردادهای هوشمند  Smart Contracts :
  • قراردادهای هوشمند Smart Contracts به‌صورت خودکار بر اساس شرایط تعیین‌شده اجرا می‌شوند.
• زنجیره تأمین:
  • تأمین‌کنندگان می‌توانند اصالت مواد اولیه را ثبت کرده و از برچسب‌های «ارگانیک»، «محلی» یا «تجارت منصفانه» بهره‌مند شوند.
• رأی‌گیری:
  • استفاده از بلاکچین Blockchain در رأی‌گیری می‌تواند تقلب را کاهش و مشارکت رأی‌دهندگان را افزایش دهد.

۱۱. مزایا و معایب بلاکچین Blockchain

مزایا

1. دقت بیشتر:
   • تراکنش‌ها توسط هزاران رایانه تأیید می‌شوند، که موجب کاهش خطای انسانی می‌شود.
2. کاهش هزینه‌ها:
   • حذف واسطه‌ها مانند بانک‌ها یا دفاتر اسناد رسمی.
3. غیرمتمرکز بودن Decentralization   
   • اطلاعات در یک مکان مرکزی ذخیره نمی‌شوند، بلکه در سراسر شبکه توزیع می‌شوند.
4. امنیت و محرمانگی Confidentiality :
   • تراکنش‌ها رمزنگاری Cryptography شده و تغییر آن‌ها پس از تأیید شبکه غیرممکن است.
5. شفافیت Transparency :
   • کد و سوابق تراکنش‌ها به‌صورت متن‌باز در دسترس همه است.
6. دسترسی برای همه:
   • افراد فاقد حساب بانکی نیز می‌توانند از بلاکچین Blockchain  بهره‌مند شوند.

معایب

1. هزینه بالای فناوری:
   • به‌ویژه در سیستم‌های مبتنی بر اثبات کار (Proof-of-Work) که انرژی زیادی مصرف می‌کنند.
2. سرعت پایین تراکنش‌ها:
   • برخی شبکه‌ها مانند بیت‌کوین  Bitcoinقادر به پردازش تعداد کمی تراکنش در ثانیه هستند.
3. استفاده در فعالیت‌های غیرقانونی:
   • ناشناسی نسبی می‌تواند به سوءاستفاده توسط مجرمان منجر شود.
4. مقررات مبهم:
   • در حوزه‌های قضایی مختلف، مقررات مربوط به بلاکچین Blockchain متفاوت و گاهی ابهام‌آمیز است.
5. محدودیت در ذخیره‌سازی داده:
   • با رشد بلاکچین‌ها Blockchains ، نیاز به فضای ذخیره‌سازی به‌صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.

 

 

بلاک‌چین Blockchain و پلتفرم‌های مجوزدار (Permissioned) در برابر بدون‌مجوز (Permissionless)

فناوری بلاک‌چین Blockchain به ابزاری چندمنظوره و کارآمد در صنایع مختلف تبدیل شده است. درک انواع گوناگون بلاک‌چین  Blockchain برای انتخاب راه‌حل مناسب بر اساس نیازهای خاص، ضروری است .

در ابتدایی‌ترین سطح، دو دسته کلی وجود دارد: بلاک‌چین  مجوزدار (Permissioned Blockchain) و بلاک‌چین بدون‌مجوز (Permissionless Blockchain ). این مفاهیم اساس ساختار حاکمیت Governance و دسترسی یک بلاک‌چینBlockchain  را شکل می‌دهند.

برخی ویژگی‌ها و قابلیت‌ها در انواع مختلف بلاک‌چینBlockchain  متغیر هستند.

در یک بلاک‌چین مجوزدار (Permissioned Blockchain)، دسترسی به مشارکت در شبکه محدود است. مدیران شبکه کنترل می‌کنند چه کسی می‌تواند عضو شود، داده‌ها را ببیند و در فرایند اجماع  مشارکت کند.

• در عوض، یک بلاک‌چین بدون‌مجوز (Permissionless Blockchain) با مشارکت آزاد و نامحدود شناخته می‌شود.

چهار نوع رایج بلاک‌چین Blockchain : عمومی (Public)، خصوصی (Private)، هیبرید (Hybrid) و کنسرسیومی (Consortium)

تعداد رو به افزایشی از دسته‌بندی‌های بلاک‌چینBlockchain  زیر مجموعه‌ی مجوزدار  Permissioned یا بدون‌مجوز  Permissionless قرار می‌گیرند. ماهیت پویا و در حال تحول اکوسیستم وب3 (Web3) باعث شده در طبقه‌بندی بلاک‌چین‌ها Blockchains  تا حدی ابهام وجود داشته باشد.

برای مثال، «مجوزدار (Permissioned)» می‌تواند انواع خصوصی(Private) ، کنسرسیومی (Consortium) و در برخی موارد هیبرید (Hybrid)  را شامل شود—اما با هیچ‌یک از این اصطلاحات کاملاً قابل تعویض نیست. به همین ترتیب، «بدون‌مجوز (Permissionless)» یک اصطلاح کلی است که معمولاً به بلاک‌چین‌های Blockchains عمومی اطلاق می‌شود اما با آن‌ها مترادف نیست. در نهایت، طبقه‌بندی دقیق به طراحی و پیاده‌سازی بلاک‌چین  Blockchainمربوط بستگی دارد.

در سال 2024 دست‌کم چهار نوع برجسته از بلاک‌چین Blockchain وجود دارد: عمومی (Public)، خصوصی (Private)، هیبرید (Hybrid) و کنسرسیومی (Consortium)

بلاک‌چین‌های عمومی (Public Blockchains)

ویژگی‌های کلیدی:

• غیرمتمرکز، مردم‌سالار (دموکراتیک) و شفاف
• پشتیبانی از طیف گسترده‌ای از کاربردها
• ارتقای تعامل‌پذیری (Interoperability)
• مناسب برای رمز ارز (کریپتو)Crypto، دادوستد دارایی‌های توکنیزه‌شده (Tokenized Assets)، تأمین سرمایه جمعی (Crowdsourcing) و کارهای متن‌باز (Open Source)
• نمونه‌ها و پلتفرم‌ها: اتریوم (Ethereum)، بیت‌کوین (Bitcoin)، سولانا (Solana)

بلاک‌چین‌های عمومی Public Blockchains ، میدان‌های اصلی اجتماع در دنیای بلاک‌چین Blockchain هستند. آن‌ها غیرمتمرکز Decentralized  و بازند؛ یعنی هر کسی می‌تواند بپیوندد. بلاک‌چین‌های عمومی Public Blockchains از مشارکت گسترده سود می‌برند—هرچه مشارکت بیشتر باشد، امنیت بالاتر می‌رود.

با این حال، بلاک‌چین‌های عمومی Public Blockchains با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. غالباً سرعت تراکنش آن‌ها نسبتاً پایین است و در مقیاس‌پذیری Scalability  محدودیت دارند. به دلیل شفافیت Transparency  بالا، ممکن است برای تراکنش‌های حساس کسب‌وکار مناسب نباشند.

موارد استفاده: مبادله دارایی‌های دیجیتال، تأمین مالی جمعی، جمع‌آوری کمک‌های مردمی، یا کار روی پروژه‌های متن‌باز.

بلاک‌چین‌های خصوصی (Private Blockchains)

ویژگی‌های کلیدی:

• مشارکت محدود
• حفظ حریم خصوصی بیشتر و کنترل بالاتر
• متمرکز و بالقوه با ریسک بالاتر دستکاری
• مناسب برای کاربردهای دقیق درون یک سازمان
• نمونه‌ها و پلتفرم‌ها: هایپرلجر فبریک (Hyperledger Fabric)، مالتی‌چین (MultiChain)

در بلاک‌چین‌های خصوصی Private Blockchains ، مشارکت تنها به اعضای منتخب محدود می‌شود. غالباً این بلاک‌چین‌ها Blockchains  توسط یک نهاد یا سازمان واحد کنترل می‌شوند. (این ویژگی در تضاد کامل با ویژگی «غیرمتمرکز Decentralized » در بلاک‌چین‌های عمومی Public Blockchains است.)

بلاک‌چین‌های خصوصی Private Blockchains امکانات متعددی دارند؛ حفظ حریم خصوصی بالاتر، کنترل بیشتر و سرعت پردازش تراکنش سریع‌تر. در عین حال معایبی هم دارند؛ متمرکز بودن Centralized و در اختیار داشتن یک نهاد واحد می‌تواند آن‌ها را در برابر ریسک‌های داخلی مانند کلاهبرداری یا دستکاری آسیب‌پذیرتر کند.

موارد استفاده: کاربردهای داخلی مانند لجستیک، حسابداری، حقوق و دستمزد و ثبت سوابق حساس.

بلاک‌چین‌های هیبرید (Hybrid Blockchains)

ویژگی‌های کلیدی:

• شفافیت انتخابی (Selective Transparency) و سطوح دسترسی سفارشی‌سازی‌شده
• تعادل میان غیرمتمرکز Decentralized   بودن  و کنترل
• از نظر مدیریت و حاکمیت Governance  می‌توانند پیچیده باشند
• مناسب برای به‌اشتراک‌گذاری انتخابی داده‌ها در صنایع تحت نظارت
• نمونه‌ها و پلتفرم‌ها: زین‌فین (XinFin)، پلتفرم بلاک‌چینBlockchain  IBM

بلاک‌چین‌های هیبرید Hybrid Blockchains ، عناصری از بلاک‌چین‌های عمومی Public Blockchains و خصوصی Private Blockchains را ترکیب می‌کنند. آن‌ها قابل تنظیم برای سطوح دسترسی مختلف هستند و از این رو تعادلی بین ویژگی‌های غیرمتمرکز  Decentralized  بلاک‌چین‌های عمومی Public Blockchains و کنترل بلاک‌چین‌های خصوصی Private Blockchains به‌وجود می‌آورند. این انعطاف‌پذیری، گزینه‌ای جذاب برای کسب‌وکارهایی است که به‌دنبال بهترین حالت از هر دو نوع بلاک‌چین هستند.

اما مدیریت دو وجه عمومی Public  و خصوصی Private  به‌صورت هم‌زمان می‌تواند پیچیده و پرهزینه باشد. طراحی پروتکل‌ها و استراتژی‌های حاکمیتی  Governance  که بتواند با ماهیت هیبرید Hybrid  سازگار باشد نیز چالش مهمی به‌شمار می‌رود.

موارد استفاده: کسب‌وکارهایی که به اشتراک‌گذاری گزینشی داده‌ها نیاز دارند. برای مثال، یک سازمان مالی یا بهداشتی ممکن است از بلاک‌چین هیبرید Hybrid Blockchains استفاده کند تا برخی اطلاعات را به‌صورت عمومی قابل حسابرسی نگه دارد، در عین حال محرمانگی Confidentiality اطلاعات مشتری یا بیمار را حفظ کند.

بلاک‌چین‌های کنسرسیومی (Consortium Blockchains)

ویژگی‌های کلیدی:

• مابین مدل‌های متمرکز Centralized و غیرمتمرکز Decentralized
• هزینه‌ها و ریسک‌های مشترک
• هماهنگی بین سازمان‌ها می‌تواند پیچیدگی ایجاد کند
• مناسب برای فرایندهای مشارکتی
• نمونه و پلتفرم: کوردا (Corda) از R3

بلاک‌چین‌های کنسرسیومی Consortium Blockchains نوع خاصی از بلاک‌چین‌های مجوزدار Permissioned Blockchain  هستند که در آن یک گروه از سازمان‌ها کنترل و حاکمیت Governance شبکه را به‌صورت مشترک بر عهده دارند. هر عضو کنسرسیوم معمولاً از حقوق برابری در تصمیم‌گیری برخوردار است. در مقایسه با بلاک‌چین خصوصی Private Blockchains  که تنها به یک نهاد وابسته است، این مدل اعتماد و امنیت بیشتری را به‌صورت گروهی ایجاد می‌کند.

با وجود این، بلاک‌چین‌های کنسرسیومی Consortium Blockchains با چالش‌های ویژه‌ای روبه‌رو هستند. مدیریت اجماع Consensus و حاکمیت Governance در میان چندین سازمان، به هماهنگی قابل‌توجه و غالباً مصالحه نیاز دارد. تفاوت در اهداف و استراتژی‌های اعضای کنسرسیوم Consortium ممکن است باعث بروز تضاد یا ناکارآمدی شود.

موارد استفاده: به‌اشتراک‌گذاری ایمن داده‌ها، مدیریت لجستیک و زنجیره تأمین.

چه ملاحظاتی هنگام انتخاب یک بلاک‌چین  Blockchainباید در نظر گرفت؟

در تصمیم‌گیری برای انتخاب نوع فناوری بلاک‌چین  Blockchainدر یک شرکت، ابتدا باید اولویت‌ها و اهداف کلیدی مشخص شود:

• آیا شفافیت Transparency عمومی مهم‌تر است یا محرمانگی Confidentiality خصوصی؟
• بلاک‌چین Blockchain چگونه با زیرساخت موجود یکپارچه خواهد شد؟
• در آینده، نیازها و انتظارات کسب‌وکار برای مقیاس‌پذیری چیست؟
• رهبران سازمان درباره دارایی‌های توکنیزه‌شده (Tokenized Assets) و دیجیتال چه دیدگاه بلندمدتی دارند؟

محیط نظارتی Regulatory Environment یکی دیگر از ملاحظات اصلی هنگام ارزیابی نوع فناوری بلاک‌چینBlockchain  محسوب می‌شود. برخی صنایع ممکن است نیازمند رعایت استانداردهای نظارتی و قوانین حفاظت از داده باشند. یک زیرساخت بلاک‌چینی Blockchain سازگار با مقررات که رویکرد دقیقی نسبت به انطباق در حوزه‌های قضایی مختلف داشته باشد، می‌تواند راهنمایی ارزشمندی در انتخاب راه‌حل‌های مناسب برای این نیازها ارائه دهد.

درک چشم‌انداز در حال تکامل بلاک‌چینBlockchain  فراتر از یک تمرین درک فنی صرف است—بلکه ضرورت راهبردی است که می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر استراتژی دیجیتال بگذارد. نکته کلیدی، یافتن یک شریک باتجربه، مورداعتماد و در مقیاس سازمانی است که بتواند در این مسیر شما را یاری کند.

 

۱۲. نتیجه‌گیری

با وجود کاربردهای فراوان و عملی این فناوری، بلاکچین Blockchain —به‌ویژه به لطف بیت‌کوین  Bitcoinو سایر رمز ارزها—جایگاه ویژه‌ای در میان سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارها پیدا کرده است. این فناوری می‌تواند عملیات شرکت‌ها و دولت‌ها را دقیق‌تر، کارآمدتر، امن‌تر و ارزان‌تر کند و در عین حال واسطه‌ها را کاهش دهد.

امروزه شاهد گسترش توکن‌های غیرمثلی (NFT) و توکنیزه شدن دارایی‌ها هستیم و احتمالاً فردا شاهد ترکیبی از بلاکچین Blockchain ، توکن‌ها و هوش مصنوعی در راهکارهای تجاری و مصرفی خواهیم بود.